Suchość w ustach - pytania i odpowiedzi

Ślina pełni w jamie ustnej szereg kluczowych funkcji. Chroni zęby i dziąsła przed próchnicą oraz stanami zapalnymi, neutralizuje kwasy wytwarzane przez bakterie, ułatwia żucie i połykanie pokarmów, wspomaga procesy trawienne, a także umożliwia prawidłowe odczuwanie smaków. Jej brak oznacza zaburzenie naturalnej równowagi – mikroflora szybciej się rozwija, szkliwo ulega demineralizacji, a pacjent odczuwa dyskomfort podczas jedzenia i mówienia.

Jakie są najczęstsze przyczyny suchości w ustach?

Przyczyny kserostomii są wieloczynnikowe i mogą obejmować zarówno kwestie zdrowotne, jak i styl życia. Do najczęstszych należą:

• leki – szczególnie antydepresyjne, przeciwhistaminowe, moczopędne, stosowane przy nadciśnieniu czy chorobach serca,

• choroby przewlekłe – cukrzyca, niedoczynność tarczycy, choroby autoimmunologiczne (m.in. zespół Sjögrena),

• leczenie onkologiczne – radioterapia i chemioterapia w obrębie głowy i szyi mogą trwale uszkodzić gruczoły ślinowe,

• wiek – u osób starszych obserwuje się naturalny spadek aktywności ślinianek, potęgowany dodatkowo przez wielolekowość,

• styl życia – palenie papierosów, spożywanie alkoholu, nadużywanie kofeiny,

• odwodnienie i czynniki środowiskowe – gorączka, intensywny wysiłek, praca w klimatyzowanych pomieszczeniach czy oddychanie przez usta.

Rozpoznanie przyczyny ma kluczowe znaczenie – inne postępowanie zaleca się w przypadku kserostomii wywołanej stresem, a inne, gdy problem jest wynikiem poważnej choroby przewlekłej.

Jakie są konsekwencje zdrowotne przewlekłej suchości jamy ustnej?

Przewlekła kserostomia to nie tylko subiektywne uczucie suchości. Jej skutki mogą być bardzo poważne:

• zwiększone ryzyko próchnicy – brak śliny oznacza brak naturalnego „płukania” jamy ustnej i neutralizacji kwasów,

• choroby dziąseł i przyzębia – wysuszona śluzówka jest bardziej podatna na uszkodzenia i infekcje,

• halitoza (nieświeży oddech) – bakterie beztlenowe rozwijają się szybciej w środowisku pozbawionym ochrony,

• trudności w mówieniu i połykaniu – ślina pełni funkcję naturalnego lubrykantu,

• zaburzenia smaku – brak rozpuszczania cząsteczek smakowych skutkuje zubożeniem doznań sensorycznych,

• nawracające afty i infekcje grzybicze – szczególnie często obserwuje się kandydozę jamy ustnej.

Czy stres może nasilać uczucie suchości w ustach?

Tak. Stres wywołuje reakcję fizjologiczną organizmu, w której aktywowany jest układ współczulny. Jednym z efektów jest ograniczenie wydzielania śliny, ponieważ organizm w sytuacji „walki lub ucieczki” przekierowuje energię do mięśni, a nie do procesów trawiennych. U wielu osób objawia się to właśnie jako charakterystyczne uczucie suchości w jamie ustnej w momentach silnego napięcia emocjonalnego. Jeśli stres ma charakter przewlekły, dolegliwość może utrzymywać się długotrwale.

Jak dieta wpływa na suchość w ustach? Czy dieta ketogeniczna zwiększa ryzyko kserostomii?

Dieta ma ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania gruczołów ślinowych. W kontekście diety ketogenicznej warto zwrócić uwagę na dwa aspekty:

1. odwodnienie i utrata elektrolitów – w początkowej fazie ketozy organizm wydala duże ilości wody i elektrolitów, co skutkuje objawami odwodnienia, w tym suchością ust,

2. zmiana metabolizmu – u części osób pojawia się specyficzny zapach z ust („keto breath”), związany z obecnością ciał ketonowych, który może nasilać subiektywne uczucie suchości.

Aby złagodzić te objawy, osoby na diecie ketogenicznej powinny szczególnie dbać o nawodnienie, uzupełnianie elektrolitów (sód, potas, magnez) oraz higienę jamy ustnej.

Czy suplementacja może wspierać walkę z suchością ust?

Tak, w wielu przypadkach suplementacja może wspomóc działanie gruczołów ślinowych i poprawić komfort życia pacjenta. Szczególnie istotne są:

• witamina A i beta-karoten – wspierają zdrowie błon śluzowych,

• witaminy z grupy B – ich niedobór bywa powiązany z pieczeniem języka i suchością,

• witamina D – wpływa na ogólny stan zdrowia jamy ustnej,

• cynk – bierze udział w procesach gojenia i prawidłowym funkcjonowaniu gruczołów ślinowych,

• kwasy omega-3 – działają przeciwzapalnie i wspierają nawilżenie błon śluzowych.

Zawsze warto skonsultować suplementację z lekarzem lub dietetykiem, aby dobrać odpowiednie dawki i sprawdzić, czy problem nie wynika z poważniejszej przyczyny.

Jakie są najprostsze sposoby łagodzenia suchości jamy ustnej na co dzień?

• regularne picie wody małymi łykami,

• żucie bezcukrowej gumy stymulującej wydzielanie śliny,

• stosowanie płukanek i past przeznaczonych do suchej jamy ustnej (bez alkoholu),

• unikanie ostrych, bardzo słonych i kwaśnych potraw, które dodatkowo podrażniają śluzówkę,

• korzystanie z nawilżaczy powietrza w domu i pracy,

• ograniczenie kawy, alkoholu i papierosów,

• stosowanie preparatów w formie żeli, sprayów czy sztucznej śliny dostępnych w aptekach.

Czy suchość w ustach może mieć związek z cukrzycą?

Tak. Cukrzyca to jedna z chorób najczęściej związanych z kserostomią. Podwyższony poziom glukozy we krwi prowadzi do częstszego oddawania moczu i odwodnienia, co bezpośrednio przekłada się na suchość w jamie ustnej. Dodatkowo, przewlekła hiperglikemia uszkadza drobne naczynia krwionośne i nerwy, co może zaburzać funkcjonowanie gruczołów ślinowych. Pacjenci z cukrzycą powinni szczególnie dbać o nawodnienie i regularnie kontrolować stan jamy ustnej.

Dlaczego osoby starsze częściej zmagają się z suchością w ustach?

Kserostomia to dolegliwość typowa dla osób w wieku podeszłym. Wynika to zarówno z naturalnego spadku aktywności gruczołów ślinowych, jak i częstego stosowania wielu leków jednocześnie. Dodatkowo, u seniorów częściej występują choroby przewlekłe – m.in. nadciśnienie, cukrzyca czy choroby serca – które same w sobie mogą prowadzić do suchości ust. Konsekwencją jest zwiększone ryzyko próchnicy korzeni, infekcji i utraty uzębienia.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Jeśli suchość w ustach utrzymuje się dłużej niż dwa tygodnie, towarzyszy jej pieczenie, trudności z połykaniem, nasilona próchnica, częste afty lub infekcje – konieczna jest konsultacja stomatologiczna lub lekarska. Wczesna diagnoza pozwala wdrożyć odpowiednie leczenie i zapobiec poważniejszym konsekwencjom zdrowotnym.

Jak dbać o jamę ustną przy suchości? 

• Należy stosować pasty i płukanki przeznaczone do suchej jamy ustnej, najlepiej bez alkoholu i z dodatkiem składników nawilżających np. GUM PAROEX 

• Regularne szczotkowanie zębów i czyszczenie przestrzeni zębowych pomagają ograniczyć namnażanie się bakterii, które przyspieszają rozwój próchnicy i stanów zapalnych.

• Warto korzystać z gum bezcukrowych lub pastylek stymulujących wydzielanie śliny – najlepiej z ksylitolem, który dodatkowo działa przeciwpróchniczo.